Prawo do poszanowania godności i intymności pacjenta
„Poszanowanie godności każdego człowieka jest nieodzowną podstawą istnienia każdego społeczeństwa, które twierdzi, że opiera się na sprawiedliwym prawie, a nie na sile władzy. To właśnie na podstawie uznania godności ludzkiej bronione są podstawowe prawa człowiek, które poprzedzają i leżą u podstaw wszelkiego cywilizowanego współistnienia. Do każdej poszczególnej osoby, a zarazem do każdej wspólnoty ludzkiej, należy zatem zadanie konkretnej i skutecznej realizacji godności ludzkiej, podczas gdy obowiązkiem państw jest nie tylko jej ochrona, ale także zagwarantowanie warunków niezbędnych do jej rozkwitu w integralnej promocji osoby ludzkiej” ( Deklaracja Dignitas Infinita o godności ludzkiej, 2 kwietnia 2024 roku, Dykasteria Nauki Wiary).
Ktoś może powiedzieć, że ten wpis zaczynam wzniośle. Prawo pacjenta do poszanowania godności i intymności tego wymaga. Dziś może już nie każdy potrafi zdefiniować słowo godność, a przecież właśnie dziś należy jej się wzmożona uwaga i troska.
Obrazek z Robertem De Niro i Robinem Williamsem, również nieprzypadkowy. Kadr z amerykańskiego filmu „Przebudzenia” rocznik 1990, nominowanego do Oscara za najlepszy film, najlepszy scenariusz adaptowany, najlepszy aktor dla Roberta De Niro. Rodzaj wrażliwości filmu budzi moje skojarzenia z prawem pacjenta, o którym dziś będę pisać. Moja rekomendacja dla Was. Tak trudno dziś znaleźć dobry film.
- Pacjent ma prawo do poszanowania jego godności i intymności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych, a osoby wykonujące zawody medyczne są zobowiązane do takiego postępowania względem pacjenta, który to gwarantuje.
- Pacjenta ma prawo do leczenia bólu, a osoby wykonujące zawody medyczne są zobowiązane do określenia stopnia natężenia bólu, jego leczenia, a także monitorowania skuteczności leczenia.
- Pacjent ma prawo aby w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych towarzyszyła mu osoba bliska. Odmowa personelu musi zostać odnotowana w dokumentacji medycznej. Odmowa jest uzasadniona w przypadku gdy istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta.
- Prawo do umierania w spokoju i godności.
Tak jak powyżej brzmi tekst ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 roku. Codzienność pisze przykładowe scenariusze, które pozwalają przybliżyć Wam, w jakich przypadkach będziemy mogli stwierdzić, że prawo pacjenta w tym zakresie zostało naruszone.
- Pacjent jest świadkiem niewłaściwego zachowania personelu.
- Badanie ginekologiczne odbywa się bez zgody pacjenta w obecności innych osób.
- Brak informacji i zgody pacjenta na zabieg ( naruszenie jego godności i prawa do samostanowienia).
- Odmowa dostępu do dokumentacji medycznej.
- Ignorowania skarg pacjenta na ból.
- Brak adekwatnej terapii przeciwbólowej, zwłaszcza w przypadku pacjentów terminalnych.
- Pacjent hospitalizowany na tzw. „dostawce” w przestrzeni ogólnodostępnej.
- Odmowa obecności męża przy porodzie.
- Odmowa obecności bliskich w ostatnich chwilach życia.
- Odmowa przeniesienia pacjenta w stanie terminalnym do placówki, która może zapewnić lepszą opieką.
- Wykonanie badania ekg czy pomiaru ciśnienia tętniczego w obecności osób trzecich ( badania te to też rodzaj świadczeń zdrowotnych).
- Umieszczenie na portalu społecznościowym zdjęć pacjentki.
- Brak odpowiednich warunków sanitarno-higienicznych.
- Brak zabezpieczenia przed wejściem osób trzecich w gabinecie zabiegowym, brak w nim osłony na oknach.
- Nietaktowane, lekceważące czy aroganckie zachowania lekarza.
W ramach tematu godności i intymności, warto zwrócić uwagę na kwestię monitoringu. Zgodnie z orzeczeniem Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 23 maja 2023 roku, w sprawie oznaczonej sygn. akt: II OSK 1761/20, „monitoring na sali operacyjnej bez zgody pacjenta narusza prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta”. Temat zgody jest bezdyskusyjny. W jakich warunkach jest on możliwy? Podpowiedzi możemy szukać w ustawie z dnia 16 czerwca 2023 roku o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023, poz. 1675) – „w podmiocie wykonującym działalność leczniczą możliwa jest obserwacja za pomocą urządzeń rejestrujących obraz”. Monitoring wizyjny jest możliwy w pomieszczeniach, w których są udzielane świadczenia zdrowotne, jeżeli w ocenie Kierownika Podmiotu Leczniczego jest to konieczne w procesie leczenia. Kwestia ta wymaga rozważenia i przyjęcia takich rozwiązań w placówkach, które będą „adekwatne”. Słowo to daje pole interpretacji i brak jednego właściwego rozwiązania. Naszym Klientom doradzamy w procesie zmian przepisów, często odwołując się do formułowanych rekomendacji. W salach zabiegowych monitoring jest możliwy w przypadku gdy monitoring ten będzie prowadzony z zachowaniem intymności pacjenta, bez rejestracji jego wizerunku, a jedynie pola operacyjnego. Obraz ten ma uniemożliwiać identyfikację pacjenta. Korzyści z możliwości stosowania monitoringu w przypadku sal zabiegowych, zdecydowanie przeważają nad aspektami negatywnymi. Przewiduje się możliwość zawarcia na wniosek pacjenta umowy o nagranie i przetwarzanie obrazu rejestrowanego. W ramach ustalonych procedur lekarz powinien w ramach decyzji zadecydować o włączeniu nagrania do dokumentacji medycznej, jako jej załącznik zawsze kiedy uzna, ze obraz ujawnia istotne okoliczności dla procesu diagnostyczno-terapeutycznego. Lekarz z uwagi na ustalony dość krótki możliwy okres przechowywania nagrania, będzie mógł podjąć decyzję o zabezpieczeniu nagrania. W konsekwencji zyskamy łatwiejszy materiał dowodowy, który pozwoli na obiektywizację procesu dochodzenie ewentualnych roszczeń, a także przyczyni się do zwiększenia znaczenia postępowań przedsądowych. Kompetencje, doświadczenia, a przede wszystkim pewna wrażliwość na rozumienie obydwu stron konfliktu pozwoli na satysfakcjonujące zakończenie sporu.
W przypadku sal dla chorych, monitoring będzie możliwy wówczas, kiedy w ocenie Kierownika bezpieczeństwo konkretnej grupy pacjentów „wskazuje na taką potrzebę”. Zaleca się aby stworzyć w placówkach miejsca, w których będą możliwe odwiedziny osób bliskich pacjenta.
Monitoring może być środkiem prewencyjnym absencji personelu oraz narzędziem do zarządzania zasobami bloku operacyjnego. Dane pochodzące z monitoringu mogą służyć analizie Zarządu, w zakresie poziomu wykorzystania bloku operacyjnego i przyczyniać się do optymalizacji procedur i schematów postępowania.
A co adwokatowi do tego? Ocena czy w konkretnej sytuacji naruszenie dóbr osobistych nastąpiło, nie może być dokonane według miary indywidualnej wrażliwości zainteresowanego, a według kryteriów obiektywizacji, uwzględniającej odczucia szerszego grona uczestników” ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1997 roku, sygn. akt: III CKN 33/97). Brzmi tajemniczo? Dlatego współpracujemy z osobami odpowiedzialnymi za prowadzenie placówek medycznych, na co dzień dyskutując jak możemy wspólnie podnieść jakość świadczonych usług dla pacjentów. Wypadki się zdarzają, a praktyka pokazuje, że spotkanie ludzi dobrej woli, właściwie prowadzone, doprowadza do dobrego zakończenia.
Adwokat Amelia Zembaczyńska